Wat is dementie?
Dementie is een overkoepelend begrip voor de achteruitgang van de hersenen. Alzheimer komt veruit het meest voor (70%), gevolgd door vasculaire dementie (15%). Daarnaast zijn er nog een aantal andere vormen.
Bij mensen met Alzheimer worden de hersencellen die te maken hebben met complexe functies het eerst aangetast. Men vermoedt dat eiwitopeenhopingen de prikkeloverdracht verstoren, waardoor de cellen afsterven en er geen nieuwe verbindingen gemaakt kunnen worden.
Vasculaire dementie ontstaat door een ontregeling van de bloedtoevoer naar de hersenen. De gevolgen hiervan hangen sterk af van het getroffen gebied in de hersenen. Bij vasculaire dementie is er sprake van sprongsgewijze achteruitgang en ziekte-inzicht door de patiënt.
Gevolgen in het dagelijks functioneren
Bij ieder individu manifesteert de ziekte zich op een eigen wijze en wordt de ziekte ook op die manier ervaren. Omdat dementie een proces van gestage achteruitgang betekent, zijn er in iedere fase weer andere behoeften, problemen en mogelijkheden.
In het dagelijkse leven betekent dementie voor de patiënt dat met name het kortetermijngeheugen ernstig tekort schiet. Ook het overzien en planmatig uitvoeren van dagelijkse taken wordt steeds moeilijker. Dementie is over het algemeen een lang ziekteproces, waarbij de patiënten in eerste instantie helder en competent genoeg zijn om uiteenlopende activiteiten vast te houden en te ontplooien. Over het algemeen gaan er jaren overheen voordat iemand opgenomen moet worden omdat thuis wonen geen optie meer is. Dit is ook waarom de ziekte in de diverse stadia verschillende problemen met zich meebrengt.
In het begin komt depressie, boosheid en angst voor de toekomst vaak voor. Argwaan kan een ondermijnende bron van stress vormen. Doordat het geheugen achteruit gaat en het overzicht verdwijnt, durven mensen steeds minder op hun eigen inzicht te vertrouwen en raken zij het nemen van initiatief steeds verder kwijt. Het zelfvertrouwen slinkt, anderen nemen het regelen over. Het gevoel van autonomie komt in de knel. Het zichzelf kunnen uiten wordt steeds moeilijker. Na verloop van tijd dreigt sociaal isolement en daarmee verdere inactiviteit. Inactiviteit leidt weer tot verdere achteruitgang omdat vermogens niet gestimuleerd worden. In een nog later stadium wordt de ziekte ‘milder’ voor de patiënt, omdat deze het besef van zijn situatie verliest. Dan ontstaat er vaak meer rust in iemands denken en lichaam. De patiënt ervaart alles alleen nog in het hier-en-nu, op gevoelsniveau.
Danstherapie bij dementie
In vaktherapie staat niet het praten centraal, maar het ervaren. Een vaktherapeut kan patiënten in diverse stadia van de ziekte helpen actief en betrokken te blijven bij zichzelf en hun omgeving.
De eigen keuzes staan centraal: wat vindt iemand mooi, belangrijk, wat wil iemand leren? De patiënt krijgt de gelegenheid om emoties als verdriet en boosheid te uiten of herinneringen op te roepen. Dit alles kan ook zonder veel taal te gebruiken. De patiënt blijft op deze manier meer in contact met zichzelf, wat heel belangrijk is omdat mensen met dementie juist geneigd zijn zich terug trekken uit hun eigen leven (“Zij regelen toch alles voor mij”). In danstherapie kan een patiënt, via de eigen keuzes, de regie terugvinden. Het beluisteren van een (bekend) muziekstuk kan bijvoorbeeld sterke emoties oproepen en de patiënt weer toegang geven tot herinneringen.
Door nauwgezette individuele aansluiting bij de interesses en mogelijkheden van de patiënt is deze tot verrassende resultaten in staat. Deze succeservaringen vergroten het zelfvertrouwen. Het weer durven nemen van initiatief en het maken van keuzes vergroot het gevoel van autonomie. De patiënt ervaart plezier en krijgt de bevestiging dat ook hij iets kan leren. Dit zijn belangrijke aspecten voor het welzijn en de zingeving. Daarnaast draagt de danstherapie bij aan het terugdringen van gedragsproblemen. Het werken in een groep helpt sociaal actief te blijven.
Behandeltraject en werkwijze
Dementie is niet te genezen en ook de snelheid van het individuele verloop is moeilijk te voorspellen. Daardoor zijn de trajecten veelal langlopend, soms jarenlang. De behandeltrajecten zijn aangetoond effectief zolang het aanbod blijft bestaan. Wekelijkse therapie zorgt voor weekritme, gewenning en momentum.
Het behandeltraject kan bestaan uit een groepsaanbod, individueel binnen de groep of individuele therapie. Danstherapie kan in zorginstellingen, op dagbehandelingen en aan huis gegeven worden. Met name de laatste optie wordt voor veel thuiswonende ouderen erg gewaardeerd vanwege het gemak en de vertrouwdheid van de omgeving.
De rol van de therapeut is in eerste instantie gericht op het verleiden tot participatie door het creëren van een gevoel van veiligheid en het wegnemen van stress. Hierdoor kan een patiënt beter functioneren. Afhankelijk van de fase van dementie en de behoefte van de cliënt verandert de rol van de therapeut. De ervaren vaktherapeut weet dat iemand per week andere behoeften of mogelijkheden kan hebben. Boven alles is hij daarom flexibel in het meebewegen met de patiënt.
In de beginfase kan rouwverwerking een thema zijn. Latere stadia vragen om andere werkwijzen. Over het algemeen geeft de therapeut bevestiging, aandacht, aanmoediging, vertrouwen en ondersteuning. De belevingswereld in het hier-en-nu wordt serieus genomen, ook al rijmt deze niet met de indrukken van de omstanders.
Therapeuten tonen veel respect voor de mens die de cliënt eens was en nu is. Humor speelt een belangrijke rol, net als veel geduld.
Danstherapie is minder geschikt als de patiënt last heeft van hallucinaties. In dat geval is het gevoel van onveiligheid te groot. Ook andere fysieke oorzaken kunnen (tijdelijk) van invloed zijn op het effect van de therapie, zoals bijvoorbeeld een blaasinfectie of verstoorde suikerspiegel.
Meer informatie
Herken je jezelf of een naaste in bovenstaand verhaal? Kan vaktherapie iets voor jou betekenen? Zoek hier een vaktherapeut in jouw buurt. Wil je weten of jouw zorgverzekering vaktherapie vergoedt, kijk dan hier.
Kijk ook eens op deze website voor meer informatie: https://www.alzheimer-nederland.nl of bekijk het filmpje op YouTube over danstherapie: